Nền nghệ thuật dân gian Chăm thuộc nền văn hóa Việt Nam, là một nền nghệ thuật đa dạng, phong phú, là mảnh ghép đặc biệt trong bức tranh tổng thể, đa sắc của 54 dân tộc anh em, góp phần không nhỏ trong việc hình thành nên bản sắc văn hóa Việt Nam.
Người Chăm có một kho tàng văn hóa dân gian phong phú
Người Chăm ở Việt Nam hiện nay được cho là chiếm một số lượng lớn trong dân cư Việt. Họ sống tập trung chủ yếu ở Ninh Thuận. Số còn lại sống rải rác ở các tỉnh Phú Yên, Bình Định, Bình Thuận, An Giang, Tây Ninh, Bình Phước và thành phố Hồ Chí Minh. Ở Ninh Thuận, người Chăm sống tập trung trong những khu riêng biệt nên mọi sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng cũng như kho tàng văn hóa dân gian của người Chăm còn giữ lại nguyên vẹn chủ yếu tại đây. Nơi đây có 3 cụm tháp Chăm lớn và đẹp nhất. Những ngày lễ hội, cư dân Chăm vẫn lên tháp cúng vua – thần. Có người dùng từ “Nơi tháp Chăm còn sống” để gọi vùng Phan Rang, Ninh Thuận. Còn lại, các cụm tháp Chăm rải rác ở miền Trung từ lâu đã thành phế tích.
Trong suốt nghìn năm phát triển, người Chăm đã sáng tạo nên một nền nghệ thuật dân gian đặc sắc trải dọc khắp các vùng miền Trung Việt Nam. Kho tàng nghệ thuật dân gian của người Chăm hiện nay được lưu giữ trong những tàn tích còn lại của những vật mang văn hóa vật thể kể cả phi vật thể. Đó chính là những đền đài, tháp cổ, những bức phù điêu, tượng đá, bia ký… với những phong cách nghệ thuật kiến trúc, điêu khắc tuyệt vời, những kho tàng chuyện cổ dân gian, thành ngữ, tục ngữ, những bài dân ca, dân vũ, nhạc lễ, hát cúng quyện với hệ thống nhạc cụ rất phong phú và độc đáo. Nhưng nó đã bị vùi lấp dưới những cuộc chiến tranh ác liệt và sự thờ ơ của con người.
Sự khôi phục của nghệ thuật Chăm
Ngày nay, nghệ thuật dân gian Chăm đang được khôi phục, bảo tồn và phát triển. Các đội văn nghệ quần chúng được thành lập ở các làng Chăm và được tổ chức hoạt động theo hướng khai thác, bảo lưu và phát huy vốn văn nghệ dân gian của người Chăm xưa. Các Đoàn nghệ thuật ca múa nhạc các tỉnh miền trung đã không ngừng lớn mạnh đưa nền tảng văn hóa dân gian Chăm đi lên.
Nhưng nghệ thuật Chăm đã bị thời gian vùi lấp dưới vỏ của mình quá lâu để lấy lại tất cả. Cuộc chiến tranh chống Pháp, chống Mỹ kéo dài và ác liệt đã làm ảnh hưởng lớn đến việc sưu tầm, nghiên cứu vốn nghệ thuật truyền thống Chăm. Đến khi đất nước được giải phóng, với đường lối chủ trương chính sách đúng đắn của Đảng về văn hóa các dân tộc, văn hóa Chăm bắt đầu được chú trọng. Các biện pháp như đầu tư, sưu tầm, nghiên cứu và phát huy, hệ thống các di tích đền đài, tháp cổ được nghiên cứu, trùng tu đều được thực hiện. Nhưng điều này cũng không kéo lại một số phần của nghệ thuật Chăm đã mất đi hoàn toàn hay không thể khôi phục lại như ban đầu.
Đưa múa dân gian Chăm lên con đường sân khấu
Nhà biên đạo Đặng Hùng nhờ trọn đời gắn bó với múa dân gian Chăm mà trở thành Nghệ sĩ Nhân dân. Ông đã đúc kết tâm huyết của mình trong công trình: “Bước đầu tìm hiểu, phục hồi múa cung đình Chăm”. Cùng với đó, những tác phẩm múa như: “Siva”, “Vũ nữ Trà kiệu”, “Khát vọng”; “Ước mơ”; “Múa quạt”; “Đoa phụ”… đã trở thành những tác phẩm múa nổi tiếng trong làng múa Việt Nam. Biên đạo múa, Nghệ sỹ ưu tú Thọ Thái với các tác phẩm nổi tiếng của mình cũng đã để lại hướng dẫn sử dụng tư liệu múa dân gian Chăm.
Nhạc sĩ Amư Nhân, người con của làng Chăm Phú Nhuận, tỉnh Ninh Thuận với tâm hồn Chăm của mình đã sử dụng những âm hưởng dân gian thêm những làn điệu dân ca vùng đất tháp làm đẹp thêm cho văn hóa Chăm. Và sau đó, hàng loạt những tác phẩm có giá trị đã ra đời như “Làng Chăm ơn Bác”, “Apsara – Vũ nữ Chăm”, “Tiếng trống Hội Katê”… Họa sĩ Đàng Năng Thọ, Giám đốc Trung tâm nghiên cứu văn hoá Chăm, sinh ra và lớn lên ở làng nghề gốm Bầu Trúc đã sáng tạo nên biết bao tác phẩm hội họa và điêu khắc nổi tiếng với các đề tài tín ngưỡng, sinh hoạt văn hóa Chăm như tác phẩm “Luân hồi”, “Trầm tư”…
Trong nhiều năm, các công trình nghiên cứu về nghệ thuật diễn xướng dân gian Chăm mặc dù chưa đầy đủ nhưng cũng đã tập hợp được những di sản quan trọng nhất trong kho tàng văn hoá dân gian của người Chăm.
Để giữ lại văn hóa, từ sớm, Sở Văn hoá Ninh Thuận đã cho xuất bản cuốn “Nhạc cụ truyền thống Chăm” đồng thời tiến hành ghi âm, ghi hình những điệu trống ghi năng, những làn điệu dân ca, kỹ thuật biểu diễn của các nghệ nhân Chăm. Và khi tham gia biểu diễn, đoàn nghệ thuật Chăm đã giành giải vàng ở hội diễn toàn quốc với vở dân ca kịch Chăm và các tư liệu văn học dân gian, ca múa nhạc dân gian Chăm.
Tuy chúng ta đã chú trọng vào việc khai thác, nghiên cứu, bảo lưu và ứng dụng văn hóa nghệ thuật dân gian Chăm vào nền nghệ thuật phục vụ cuộc sống mới hôm nay nhưng mới chỉ là bắt đầu. Những gì chúng ta đã làm còn quá ít so với kho tàng văn hóa nghệ thuật dân gian rất đa dạng, phong phú của người Chăm.
Nghị quyết Hội nghị BCH Trung ương V (khóa VIII) về “Xây dựng một nền văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc” đã mở ra những hướng đi mới, trong đó có vấn đề bảo tồn, phát huy văn hóa, nghệ thuật dân gian các dân tộc. Ngành Văn hoá, Thể thao và Du lịch cũng tham gia vào công việc bảo tồn bằng việc tổ chức nhiều sự kiện để quảng bá văn hoá Chăm. Ngày hội Văn hóa, Du lịch Chăm – Katê lần thứ nhất năm 2000; Những ngày Văn hoá Chăm tại Hà Nội năm 2004 và đặc biệt là Ngày hội Văn hoá, Thể thao và Du lịch vùng đồng bào Chăm Ninh Thuận – 2012 được tổ chức thành công là một cơ hội để giới thiệu vốn văn hóa, nghệ thuật dân gian phong phú, đa dạng của người Chăm.
Chúng ta hy vọng rằng văn hóa nghệ thuật dân gian Chăm được tăng cường đầu tư, khai thác và phát huy, góp phần xây dựng một nền văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc.
Trang Trần
Discussion about this post